Zdrowie zaczyna się w jamie ustnej

„Żadna część nie będzie zdrowa, dopóki całość nie będzie zdrowa.” – oto słowa Platona wypowiedziane 2400 lat temu. Starożytny filozof zwrócił uwagę na fakt, że choroby należy postrzegać w ujęciu holistycznym zamiast leczyć tylko wybrane „części” ciała ludzkiego. Współczesna medycyna powraca do źródeł skłaniając się w stronę holistycznego leczenia. 

Pacjenci martwią się o poszczególne części ciała takie jak serce, plecy lub żołądek i zwracają się do lekarzy o wybranych specjalizacjach. Umyka im fakt, że na przykład problemy z przewodem pokarmowym wpływają na zdrowie serca, a problemy z mięśniami mogą prowadzić do problemów szkieletowych.

Poszczególne części ciała są ściśle powiązane i jama ustna nie stanowi tutaj wyjątku. Dentyści z podejściem holistycznym maja świadomość wpływu chorób przyzębia na ogólny stan zdrowia. Przykładem może być związek między zdrowiem jamy ustnej, a występowaniem cukrzycy. Wiedzą, że zdrowa jama ustna to podstawowy składnik dobrostanu, zarówno fizycznego jak i psychicznego człowieka.

Dla uzyskania całościowej oceny stanu zdrowia pacjenta stomatolodzy powinni współpracować z lekarzami o innych specjalizacjach. Zespół złożony z wielu specjalistów jest w stanie przygotować holistyczny plan opieki zdrowotnej pacjenta. Stomatolodzy pełnią również funkcję edukacyjną – wyjaśniają pacjentom w jaki sposób dbanie o poprawną higienę jamy ustnej wpływa na ogólny stan zdrowia.

Nowy wymiar opieki stomatologicznej

Pacjenci muszą zrozumieć, że opieka stomatologiczna to tylko jeden z elementów opieki medycznej. Przykładowo związek miedzy chorobami przyzębia, a cukrzycą został naukowo udowodniony. Jednak nie każdy pacjent zdaje sobie sprawę z powiązań między złym stanem zdrowia jamy ustnej, a swoim ogólnym stanem zdrowia; nie jest również świadomy korzyści profilaktycznych z poprawnej pielęgnacji jamy ustnej. Badania naukowe potwierdzają wyraźny związek między zdrowiem jamy ustnej, a ogólnym samopoczuciem. Ostatnie badania wykazały zależność między zdrowiem jamy ustnej, a chorobami układu krążenia [1], demencją [2] i wieloma innymi schorzeniami. Wyniki sugerują, że dobra pielęgnacja jamy ustnej jest prostym, ale niezwykle skutecznym krokiem w zapobieganiu chorobom. Przejście od studiowania publikacji naukowych do dzielenia się zdobytą wiedzą z pacjentami w codziennej praktyce stomatologicznej stanowi prawdziwe wyzwanie dla dentystów.

W miarę postępu badań naukowych, dentyści mogą dzielić się najnowszymi odkryciami z pacjentami, aby zwiększyć ich motywację do działania. Dzięki rozmowie otwierają się nowe możliwości zachęcania pacjentów do lepszego szczotkowania, czyszczenia przestrzeni międzyzębowych i płukania jamy ustnej. Przykładowo pacjent, który nie przestrzega zasad higieny jamy ustnej, może być bardziej zmotywowany do nitkowania, gdy dowie się o związku między zapaleniem przyzębia, a chorobami układu krążenia [3]. Uświadomienie pacjentowi jak codzienne nawyki, takie jak czyszczenie przestrzeni międzyzębowych, mogą pomóc zmniejszyć ryzyko chorób serca, może być kluczowe dla jego zmiany nawyków. Ujęcie tematu w konstruktywny sposób pomaga pacjentom zrozumieć i podjąć działanie w celu wdrożenia zdrowych nawyków. 

Ta strategia może pomóc zarówno dentystom, jak i pacjentom. Dentyści zyskują nowy sposób edukacji pacjentów i promowania dobrej pielęgnacji jamy ustnej; pacjenci otrzymują profilaktyczne porady zdrowotne, których potrzebują, aby utrzymać dobre samopoczucie i zdrowie całego ciała.

Wpływ zdrowia jamy ustnej na zdrowie organizmu

Dentyści z reguły rozumieją związek między zdrowiem jamy ustnej, a zdrowiem ogólnoustrojowym. Czynnikiem napędzającym nowe badania jest wiedza, którą dentyści zdobywają w trakcie codziennej praktyki. Część pacjentów dostrzega tę zależność, ale w pełni jej nie rozumie, a część nie jest jej świadoma.

Jednym z najprostszych sposobów, w jaki stomatolodzy mogą nawiązać kontakt z pacjentami i pomóc w zrozumieniu związku między zdrowiem jamy ustnej, a zdrowiem ogólnym, jest dostarczenie prostych, opartych na dowodach przykładów. Pacjenci powinni zrozumieć związek między zdrowiem jamy ustnej, a ogólnym stanem zdrowia oraz chorobami jamy ustnej i negatywnymi konsekwencjami dla swojego zdrowia. Poniżej przykładowe zależności:

• Bakterie jamy ustnej powodujące zapalenie przyzębia mogą dostać się do krwiobiegu, prowadząc do chorób serca [4]
• Zapalenie przyzębia i niektóre bakterie jamy ustnej są powiązane z pogorszeniem funkcji poznawczych i demencją [5]
• Zapalenie charakterystyczne dla reumatoidalnego zapalenia stawów [6] może zaostrzyć chorobę przyzębia i vice versa
• Wdychane bakterie jamy ustnej mogą powodować choroby układu oddechowego, w tym zapalenie płuc [7]
• Choroba dziąseł może ulec pogorszeniu pod wpływem cukrzycy [8], co z kolei może sprawić, że cukrzyca [9] będzie trudna w leczeniu.
• Wykazano, że zapalenie przyzębia jest powiązane z niepożądanymi skutkami ciąży [10]
• Niektóre nowotwory [11] występują częściej u osób z chorobami przyzębia.

Jeśli pacjenci cierpią na jedno ze schorzeń, uświadomienie związku między zdrowiem jamy ustnej, a chorobą może być dla nich sygnałem alarmowym. Pozostali mogą zacząć postrzegać pielęgnację jamy ustnej jako działanie profilaktyczne zmniejszające ryzyko rozwoju poważnych schorzeń.

Oprócz edukacji pacjentów niezbędna jest współpraca między dentystami, a lekarzami innych specjalizacji. Pacjenci są przyzwyczajeni do regularnych konsultacji na przykład z kardiologiem. Również dentyści powinni skontaktować się z lekarzami prowadzącymi swojego pacjenta. Rekomendacje na podstawie badań naukowych zakładają interdyscyplinarne podejście w leczeniu pacjentów z cukrzycą [12] lub chorobami układu krążenia [13]. Przykłady wdrożenia strategii w gabinecie stomatologicznym:

• Skontaktuj się z lekarzem internistą, aby uzyskać szczegółową historię medyczną, w tym informacje o ogólnoustrojowych chorobach pacjenta (np. poziom kontroli metabolicznej u pacjenta z cukrzycą, występowanie nadciśnienia tętniczego lub stosowanie niektórych leków).
• Jeśli u pacjenta występują czynniki ryzyka cukrzycy lub choroby sercowo-naczyniowej, ale nie zostało to jeszcze zdiagnozowane, poinformuj go o zwiększonym ryzyku i skieruj go do lekarza w celu przeprowadzenia odpowiednich badań diagnostycznych.

Podobnie lekarze interniści powinni pamiętać o stanie zdrowia jamy ustnej pacjenta i regularnie zlecać badanie przyzębia w gabinecie dentystycznym pacjentom z chorobami przewlekłymi, takimi jak cukrzyca. Niedawno opracowane internetowe narzędzie do badań przesiewowych chorób przyzębia, dostępne pod adresem www.perioscreening.com [14], daje możliwość samodzielnej oceny ryzyka wystąpienia chorób przyzębia, bez konieczności badania jamy ustnej. Ta ocena ryzyka może pomóc zmotywować pacjenta do wizyty u dentysty.

Jama ustna jako wskaźnik zdrowia organizmu

Przez długi czas lekarze traktowali jamę ustną jako niezależną od reszty ciała. W ujęciu medycyny holistycznej jama ustna staje się częścią większej całości. Jama ustna jest połączona z resztą ciała i oddziałuje na pozostałe elementy organizmu.

Pod wieloma względami jama ustna może odzwierciedlać stan zdrowia organizmu. Na przykład istnieją przesłanki [15], że skład śliny może się zmieniać pod wpływem choroby ogólnoustrojowej. Teoretycznie oznacza to, że biomarkery śliny są potencjalnie przydatne dla dentystów do monitorowania lub badania przesiewowego chorób ogólnoustrojowych. Na przykład badania [16] sugerują silną korelację między stężeniem glukozy w ślinie, a stężeniem glukozy we krwi, co wskazuje, że glukoza w ślinie może być nieinwazyjną alternatywą dla monitorowania stężenia glukozy. W innej publikacji [17] sugeruje się, że niektóre biomarkery ślinowe mogą być wykorzystywane jako nieinwazyjny sposób badania przesiewowego w kierunku tocznia rumieniowatego układowego, choroby Sjögrena, choroby Behçeta i innych. Biomarkery śliny wykazują nawet potencjał do wykrywania guzów innych niż w jamie ustnej [18].

Dlatego tak ważna jest współpraca dentystów z innymi pracownikami służby zdrowia [19]. Dentyści powinni współpracować z pielęgniarkami, lekarzami, asystentami lekarzy, pracownikami socjalnymi, terapeutami zajęciowymi, fizjoterapeutami, logopedami oraz innymi. Współpraca powinna służyć wymianie wiedzy i obserwacji na temat pacjenta.

Przykładowo jeśli podczas wizyty u stomatologa u pacjenta zostanie zdiagnozowana choroba przyzębia, a także cierpi on na chorobę sercowo-naczyniową lub cukrzycę, stomatolog powinien skonsultować się z internistą w celu wyjaśnienia sytuacji i wspólnego opracowania planu leczenia. Dentyści nie zajmują się tylko leczeniem jamy ustnej, ale również diagnozują choroby ogólnoustrojowe.

Badania na temat zdrowia jamy ustnej i ciała

Trwają badania nad zależnościami pomiędzy zdrowiem jamy ustnej, a zdrowiem ciała. Każdego roku publikowane są setki nowych badań. Regularnie śledząc publikacje naukowe dentyści mogą poszerzyć swoją wiedzę. Tylko w ubiegłym roku (2020) opublikowano wiele nowych raportów i badań klinicznych dotyczących wpływu pielęgnacji jamy ustnej na ogólny stan zdrowia.

• Całe wydanie Periodontology 2000 [20] było poświęcone chorobom przyzębia i ich związkom z chorobami ogólnoustrojowymi, dostarczając najnowszych informacji
  
• Niedawne badanie opublikowane w Journal of Dental Research stawia pytanie: Czy niechirurgiczne leczenie przyzębia poprawia zdrowie? [21]
• Badanie opublikowane wcześniej tego roku analizuje stany zapalne organizmu w kontekście związku między mikrobiomem jamy ustnej, a zdrowiem organizmu i występowaniem chorób ogólnoustrojowych [22]
• Jeden z artykułów analizuje, w jaki sposób zapalenie przyzębia pobudza wrodzoną odpowiedź immunologiczną [23]

Wymienione przykłady stanowią wycinek prac badawczych mających na celu ustalenie związku pomiędzy zapaleniem przyzębia i innymi schorzeniami jamy ustnej, a ogólnym stanem zdrowia.

Fundamentalne znaczenie edukacji pacjenta

Współcześnie pacjenci starają się dbać o zdrowie. Posiadają dostęp do ogromnej ilości informacji za pośrednictwem Internetu. Jednocześnie mogą mieć trudności z ustaleniem, które informacje są wartościowe i godne zaufania. Pracownicy służby zdrowia odgrywają kluczową rolę w dzieleniu się ugruntowaną wiedzą naukową z pacjentami. Dentyści powinni przekazywać pacjentom wiedzą opartą na badaniach naukowych i uświadamiać związek między zdrowiem jamy ustnej, a zdrowiem ogólnym.

Staraj się przekazać pacjentom informacje w zrozumiały sposób i używaj przykładów. W jasny sposób przedstaw związek między poprawną pielęgnacją jamy ustnej, a utrzymaniem dobrego zdrowia fizycznego i psychicznego. Cytuj wyniki badań i, jeśli to możliwe, podziel się nimi z pacjentem. Najważniejsze, żebyś przekazał(a) pacjentowi jasne zalecenia dotyczące pielęgnacji jamy ustnej w ujęciu holistycznym. Jeśli pacjenci i dentyści będą mieli odpowiednią wiedzę na temat prawidłowej higieny jamy ustnej i jej roli w utrzymaniu dobrostanu fizycznego i psychicznego, wdrażanie procesu leczenia czy działań profilaktycznych będzie przebiegać w bardziej efektywny sposób.