Interdentale mondhygiëne: hoe krijg je de patiënt mee

Helaas houden veel mensen zich niet aan de geldende klinische richtlijnen. Hoe kan het toch dat veel van onze patiënten de instructies niet opvolgen en hoe kunnen we daar verandering in brengen?

De uitdaging is dat patiënten nu eenmaal niet alleen bestaan uit een mond die mechanisch moet worden gereinigd. Het zijn mensen – elk met hun eigen karaktertrekken, gewoonten en verlangens. Patiënten willen tegenwoordig samenwerken met hun tandarts en mondhygiënist in het nemen van beslissingen over hun mondgezondheid; de meeste patiënten laten zich dus niet zomaar vertellen wat ze moeten doen. Met een goed gesprek en wederzijdse instemming kunnen wij patiënten nieuwe gewoonten aanleren, door ervoor te zorgen dat zij de risico’s en instructies beter begrijpen, door hen praktisch te ondersteunen in het veranderen van hun dagelijkse gewoonten en, wat heel belangrijk is, door eenvoudig toepasbare manieren van interdentale reiniging aan te bevelen. Want hoe simpeler de oplossing, hoe gemakkelijker mensen zich aanpassen.

Patiënten de risico’s uitleggen en professionele instructies geven

Communicatie over de risico’s, preventie en behandeling is weliswaar voor alle behandelaren binnen de tandheelkundige zorg een routinebezigheid, maar het blijft een uitdagend ‘balanceernummer’.

Patiënten hebben moeite om informatie over risico’s te begrijpen en onthouden [1]. Veel mensen zijn ontvankelijk voor ‘onrealistisch optimisme’: ‘het zijn anderen die risico lopen, niet ik’ lijkt men vaak te denken, of ‘iedereen in mijn familie heeft een goed gebit, dus ik hoef me geen zorgen te maken’. Bij deze patiënten moeten we ons sterker inzetten door de risico’s nog effectiever te bespreken, op een manier die bijdraagt aan meer kennis, een grotere bewustwording en een betere besluitvorming.

Vaak is een overdaad aan informatie en het onthouden van die informatie voor patiënten een behoorlijke uitdaging [2]. Uit een transversaal onderzoek met behulp van vragenlijsten die door patiënten werden ingevuld, bleek dat patiënten zich niet zoveel adviezen en afgesproken handelingen op het gebied van gebitsverzorging konden herinneren als hun tandheelkundige behandelaren met hen dachten te hebben besproken.

Praktische tips

Hieronder een aantal praktische tips:

• Luister op een empathische manier naar jouw patiënten en pas oriënterend taalgebruik toe, om de waarnemingen en verwachtingen van de patiënten in lijn te brengen met de ervaringen waarop ze zich waarschijnlijk moeten instellen. 
• Maak goed gebruik van visuele informatiematerialen, zoals infographics en afbeeldingen. Onderzoek heeft uitgewezen dat het gebruik daarvan zorgt dat patiënten informatie beter begrijpen [3].
• Ga regelmatig na welke risico’s en aanbevelingen het meest relevant zijn voor jouw patiënten en pas hier jouw gesprekken op aan.
• Aarzel niet om onrealistisch optimisme zo nodig op een vriendelijke manier van de hand te wijzen en laat jouw patiënten merken dat ze zonder interdentale reiniging zeker gingivitis zullen krijgen.

Ondersteun nieuw gedrag met gebruiksgemak: gemakkelijker is beter dan beter.

Er is weliswaar nog meer onderzoek nodig naar manieren om ervoor te zorgen dat patiënten de instructies voor een betere mondhygiëne (blijven) opvolgen [4], maar het is al wel duidelijk dat gebruiksgemak daarbij een cruciale rol speelt.

Uit modellen over de acceptatie van technologische veranderingen is gebleken dat gebruiksgemak daarbij een wezenlijke rol speelt en dat dingen die niet gebruiksvriendelijk zijn ook niet kunnen rekenen op een positief oordeel[4] [5]. Mensen accepteren producten niet omdat ze objectief gezien het beste zijn, maar omdat ze het gemakkelijkst in het gebruik zijn en het best in te passen in hun manier van leven.

Wie patiënten dus de ‘ideale’ methode van mondhygiëne aanleert, bereikt daarmee mogelijk geen optimale resultaten, als die methode ‘ingewikkeld’ of een ‘te grote opgave’ is.

We bereiken vaak veel meer als we patiënten stap voor stap begeleiden in hun mondhygiëne en beginnen met een ‘gemakkelijke’ stap. Zorgverleners op het gebied van mondgezondheid kunnen hun patiënten hierin coachen en hen aanmoedigen om dingen geleidelijk te verbeteren, te beginnen met ‘laaghangend fruit’, dus de gemakkelijk bereikbare doelen, en daarna steeds een stap verder te gaan. Allereerst moeten we hulpmiddelen aanreiken die patiënten bereid zijn om te gebruiken.

De EFP is het daarmee eens en doet in de allereerste klinische praktijkrichtlijnen op het gebied van parodontitis, die in 2020 werden gepubliceerd [6]:

1. Zorgverleners op het gebied van tandheelkundige zorg moeten in de klinische praktijk kiezen voor de beste hulpmiddelen en methodes die passen bij de vaardigheden van patiënten en hun voorkeuren, aangezien de acceptatie door de patiënt doorslaggevend is voor het gebruik op de lange termijn.
2. Het aantal hulpmiddelen moet beperkt blijven, zodat de patiënt goed met de diversiteit aan hulpmiddelen overweg kan. Om voor iedere individuele patiënt de optimale situatie te bereiken, zal soms naar compromissen moeten worden gezocht.

Wil je meer weten over de nieuwste inzichten op het gebied van medewerking bij interdentale reiniging en hoe gebruiksgemak daarbij een stimulans kan zijn? Kijk dan naar onze virtuele trainingsmodule ‘Interdental cleaning to prevent and treat gum disease: state of the evidence’ (Interdentale reiniging ter voorkoming en behandeling van tandvleesaandoeningen: de stand van zaken), module 4 over medewerking.

Je kunt ook ons whitepaper ‘Interdental cleaning to prevent and treat gum disease: state of the evidence’ (Interdentale reiniging ter voorkoming en behandeling van tandvleesaandoeningen: de stand van zaken) downloaden.

Zelfregulering stimuleren bij de patiënt

In een interessant overzichtsartikel onderzoekt Ramsey, werkzaam aan de universiteit van Washington in Seattle, het probleem van slechte naleving van behandelregimes op het gebied van mondhygiëne door patiënten, door daarop de principes van zelfregulerend gedrag toe te passen[ 7].

Als patiënten het verzoek krijgen om zelfstandig een mondhygiëneregime te volgen, krijgen ze een doel gesteld, met als taak om hun gedrag zo te reguleren dat ze dat doel weten te bereiken. Binnen de tandheelkunde verwijst de term regulering van gedrag, of ‘zelfregulering’, naar de mate waarin een patiënt in staat is om energie en aandacht op te brengen voor het bereiken van doelen op het gebied van mondhygiëne.

Ramsey legt uit dat voor zelfregulering de volgende dingen nodig zijn:

• Een realistisch doel stellen ten aanzien van het gedrag en ervoor zorgen dat de persoon in kwestie ook in staat is om dat gedrag ten uitvoer te brengen. 
• In staat zijn om het eigen gedrag te bewaken.
• Voldoende motivatie hebben om het gedrag aan te passen.
• Als we deze principes toepassen op interdentale reiniging, dan kunnen we de structuur die Ramsey aanreikt benutten om patiënten te helpen bij hun gedragsverandering. Dat kan op de volgende manieren:
• Gebruiksvriendelijke reinigingsinstrumenten aanbevelen, die patiënten eenvoudig en comfortabel kunnen toepassen.
• Een eenvoudige dagelijkse routine kiezen en de patiënt daarna geleidelijk een stapje verder brengen in zijn mondhygiëne.
• Patiënten aanmoedigen om een specifiek tijdstip van de dag te kiezen voor hun mondhygiëne, bijvoorbeeld ’s avonds, zodat ze het succes van hun gedrag beter kunnen beoordelen.
• Nazorg plegen, iedere keer dat een patiënt voor controle komt – door te vragen naar hun ervaringen en te reageren op wat ze bereikt hebben. Ramsey wijst erop dat de wetenschap dat het eigen gedrag wordt geobserveerd of gemeten kan bijdragen aan een gedragsverandering.
• Nieuwe instrumenten voor interdentale reiniging aanbevelen, zoals interdentale instrumenten met een smaakje. Ramsey noemt dat alleen al de noviteit van nieuwe hulpmiddelen de motivatie kan versterken om goede mondhygiëne toe te passen.

De ‘Gebruiksgemakladder voor mondgezondheid’

Hoe kunnen we gebruiksgemak nu goed benutten ter verbetering van het opvolgen van behandelregimes voor mondhygiëne? En hoe doen we dat op een eenvoudige manier en tegelijkertijd goed onderbouwd?

SUNSTAR GUM® heeft een eenvoudige set aanbevelingen ontwikkeld, die voor zorgverleners op het gebied van mondgezondheid praktisch toepasbaar zijn.

Bij deze aanpak worden zorgverleners op het gebied van mondgezondheid aangemoedigd om niet alleen rekening te houden met de parodontale gezondheidstoestand van de patiënt op zich (gezond of niet), maar ook met zijn of haar gedrag en motivatie. Op die manier kunnen we een oplossing voor mondhygiëne aanbevelen die vermoedelijk ook daadwerkelijk zal worden toegepast, vanwege het gebruiksgemak en het feit dat hij goed past bij de patiënt.

Maar hoe werkt die ‘Gebruiksgemakladder voor mondgezondheid’?

1. Beoordeel of er bij jouw patiënt sprake is van een gezonde of ongezonde parodontale situatie.
2. Beoordeel het huidige gedrag van de patiënt: wat gebruikt de patiënt op dit moment? Alleen een tandenborstel? Een tandenborstel met slechts incidentele interdentale reiniging?
3. Beoordeel de motivatie van jouw patiënt: is die zwak, normaal of sterk?
4. Heeft jouw patiënt problemen qua motoriek?

Als je deze beoordeling hebt uitgevoerd door gesprekken met de patiënt, raden wij aan om jouw patiënt een advies te geven in twee fases, om hem of haar steeds een stapje verder te laten zetten op het gebied van mondhygiëne. Met behulp van onze ‘Gebruiksgemakladder voor mondgezondheid’ kan je ervoor zorgen dat twijfelende patiënten de instructies beter opvolgen, gebruikmakend van instrumenten waar de patiënt de voorkeur aan geeft en ter bevordering van volledige mondverzorging (interdentale reiniging thuis en onderweg).

Voor patiënten die het sterkst twijfelen en het minst gemotiveerd zijn, is het goed om altijd rubberen tandenstokers (RT’s) te aan te bevelen, ongeacht iemands parodontale status, maar afhankelijk van de beschikbare ruimte. Uit gerandomiseerde, gecontroleerde onderzoeken is gebleken dat RT’s effectief zijn en zelfs gebruiksvriendelijker dan de ragers die als ‘gouden standaard’ gelden (lees erover in ons blogartikel). Ze genieten bij patiënten de voorkeur vanwege het feit dat ze heel gebruiksvriendelijk zijn en tot minder tandvleesbeschadigingen leiden [8]. Voor patiënten die echt ongemotiveerd zijn, is het eventueel een optie om het gebruik van RT’s met mintsmaak aan te bevelen.

Je kunt de RT’s zonder enig voorbehoud aanbevelen, omdat de medewerking bij deze hulpmiddelen groter is en daarmee dus ook de effectiviteit [8] [9]. Er is geen eenvoudigere manier om een eerste stap te zetten op het gebied van mondhygiëne!

Voor patiënten met parodontale problemen moeten altijd de beste IR’s worden aanbevolen, namelijk GUM TRAV-LER® interdentale ragers – hetzij als tweede stap, als de patiënt gewend is aan het gebruik van RT’s, of meteen vanaf het begin, in combinatie met RT’s, ter bevordering van interdentale reiniging thuis en onderweg.

Wil je meer weten over de nieuwste inzichten op het gebied van medewerking bij interdentale reiniging en hoe gebruiksgemak daarbij een stimulans kan zijn? Bekijk dan onze virtuele trainingsmodule ‘Interdental cleaning to prevent and treat gum disease: state of the evidence’ (Interdentale reiniging ter voorkoming en behandeling van tandvleesaandoeningen: de stand van zaken), module 4 over medewerking.

Je kunt ook ons witboek ‘Interdental cleaning to prevent and treat gum disease: state of the evidence’ (Interdentale reiniging ter voorkoming en behandeling van tandvleesaandoeningen: de stand van zaken).

Belangrijkste informatie

Samen zorgen voor betere medewerking - de belangrijkste informatie:

1. Leg de risico’s uit. Laat jouw patiënt weten dat het verlies van gebitselementen niet onvermijdelijk is en dat dit kan worden voorkomen door een goede mondhygiëne. Interdentale reiniging is daar altijd een onderdeel van, in alle levensstadia.
2. Bevorder zelfregulering. Zorg ervoor dat de patiënt wordt beloond voor zijn inspanningen en mik eerst op ‘laaghangend fruit’: we weten dat patiënten het geweldig vinden om te zien of te voelen hoeveel voedingsresten ze tussen hun tanden vandaan hebben gehaald. Het gebruik van RT’s na de maaltijd kan een goed uitgangspunt zijn. Patiënten willen graag jouw goedkeuring voor wat ze doen, dus laat ze weten dat je uitkijkt naar de verhalen die zij tijdens de volgende controle kwijt willen over hun ervaringen met interdentale reiniging.
3. Beveel gebruiksvriendelijke interdentale hulpmiddelen aan die acceptatie stimuleren. Zoals door de EFP wordt benadrukt in de richtlijnen voor parodontitis van 2020, is het goed om het aantal hulpmiddelen te beperken en is acceptatie door de patiënt cruciaal voor het gebruik op de lange termijn [7]. Daarom worden de gebruiksvriendelijke RT’s aanbevolen voor de twijfelende meerderheid, terwijl voor patiënten met parodontale problemen altijd de beste interdentale ragers van het type TRAV-LER worden aanbevolen.

Samenvattend: luister empathisch naar jouw patiënten en doe aanbevelingen die voor hen gemakkelijk toepasbaar en haalbaar zijn. Doe dit liefst altijd op een vriendelijke, adviserende manier. Dat helpt altijd, niet alleen voor jouw patiënten, maar ook voor jezelf: een goede communicatie met patiënten zorgt ervoor dat zij tevreden zijn en meer gemotiveerd om zich aan hun mondhygiëne te wijden  [10].